Fijnaart gooit het roer radicaal om
Alles in één keer in plaats van losse verbeterslagen
Fijnaart gooit het roer radiaal om
Alles in één keer in plaats van losse verbeterslagen
Vaak verbeteren gemeenten hun centra stap voor stap: een herinrichting hier, een opknapbeurt daar. Fijnaart doet het anders. Hier is gekozen voor een plan waarin centrumontwikkeling, vergroening, verkeer, voorzieningen en wonen in één geheel worden aangepakt.
Versnippering en leegstand
Fijnaart is een dorp met zo’n 5.500 inwoners en maakt deel uit van de gemeente Moerdijk. Het centrum kampte met problemen als leegstand, een versnipperd winkelaanbod en een verkeersstructuur die weinig ruimte laat voor verblijf of ontmoeting. “Eerdere aanpassingen in het centrumgebied hebben ons dorp niet genoeg verbeterd,” zegt Niels Quispel, programmamanager vitale centra & lokale bedrijventerreinen. Het centrum was geen plek meer waar mensen voor de gezelligheid wilden blijven. Terwijl juist mensen elkaar juist daar zouden moeten ontmoeten.”
Radicaal ingrijpen
Fijnaart kiest voor een radicale oplossing: de hele openbare ruimte wordt in één keer aangepakt, inclusief verkeersstructuren, nieuwe verblijfsplekken, extra groen en een verbeterde klimaatadaptatie. Dat kan dankzij de grootte van het dorp. “Onze omvang maakt het mogelijk om alles meteen in één keer aan te pakken. Een voordeel boven grotere gemeenten die daarvoor meer in deelplannen zouden moeten werken.”
De weg niet weg
Fijnaart ligt op een dijk, met een doorgaande weg dwars door de kern. Dat maakt het lastig om een prettige ‘verblijfskern’ te creëren. Quispel: “We willen namelijk graag meer verblijfsruimte realiseren, maar kunnen niet zomaar de doorgaande weg laten verdwijnen. Die is immers essentieel voor het bereiken van het centrum én de omliggende gebieden.”
De weg blijft daarom gewoon in gebruik, maar wordt visueel en functioneel aangepast om de snelheid van het verkeer te remmen en de veiligheid voor voetgangers en fietsers te vergroten. “Denk aan het versmallen van de rijbaan, de aanleg van verhoogde oversteekplaatsen en het gebruik van materialen die het verblijfsgebied herkenbaar maken. De openbare ruimte rondom de weg wordt vergroend en ingericht als verblijfsgebied waardoor de uitstraling verandert van doorgaande route naar dorpsplein met verkeer als gast.”
Supermarkt verplaatsen
Een andere belangrijke stap is de verplaatsing van de Jumbo-supermarkt. Die staat nu nog aan de rand van het dorp, maar verhuist naar het nieuwe Dijkplein, centraal in het hart van Fijnaart.
“Zo brengen we het dagelijks bezoek weer naar het centrum,” legt Quispel uit. “Vervolgens hoop je bezoekers daar te kunnen houden, door het aanbod van andere leuke winkels en horeca.”
Modulaire opzet
Een risico bij het integraal aanpakken van een centrum is dat de onderdelen van het plan sterk afhankelijk worden van elkaar. “Als de verhuizing van de supermarkt niet lukt, valt het plan dan direct uit elkaar? Die vraag kregen we vaak,” zegt Quispel. “Dat hebben we voorkomen door de verschillende projecten – de verhuizing van de supermarkt, de herinrichting van de openbare ruimte en de ontwikkeling van woningbouwlocaties - te ontwerpen als zelfstandige trajecten met eigen tijdlijnen, budgetten en verantwoordelijkheden. De onderlinge afstemming is geborgd in een overkoepelende centrumvisie, maar de uitvoering hebben we modulair opgezet. Dat betekent dat bijvoorbeeld de inrichting van het Dijkplein niet hoeft te wachten op de afronding van de supermarktontwikkeling, en dat de aanpassing van verkeersroutes onafhankelijk kan worden opgepakt van de realisatie van nieuwe woningen. Dat biedt flexibiliteit, maar zorgt er ook voor dat het eindresultaat wél als een geheel voelt.” ▼
Juist in kleine gemeenten is het belangrijk om helder te hebben wat je wil en waarom.”
Niels Quispel
Programmamanager vitale centra & lokale bedrijventerreinen
Klimaatadaptatie
Naast de uitdagingen die de doorlopende weg met zich meebrengt, is het dorp grotendeels versteend waardoor het water bij veel regenval niet goed wegloopt. Ook is de riolering flink verouderd. Bij toekomstige piekbuien zou er te weinig waterberging zijn. De herinrichting wordt daarom direct benut om klimaatmaatregelen te nemen. “Waterberging, meer groen en schaduw is met oog op de toekomst gewoon noodzaak. Bovendien dragen deze maatregelen ook bij aan de uitstraling en leefbaarheid van ons centrum,” zegt Quispel.
Draagvlak in een kleine gemeente
Het draagvlak voor de aanpak in Fijnaart is stevig. “Er is jaren gepraat over het centrum zonder dat er echt iets gebeurde,” zegt Quispel. “We zijn daarom begonnen met de fundamentele vraag: wat hebben wij nodig om toekomstbestendig te blijven? Die vraag stond centraal bij het opstellen van onze centrumvisie. Via een klankbordgroep, straatinterviews, bijeenkomsten, enquêtes, en gesprekken in de wijken hebben we opgehaald wat er leeft. Dan helpt het dat dit een overzichtelijk dorp is,” merkt Quispel op. “Mensen kennen elkaar en het gesprek over wat goed is voor het dorp wordt snel heel concreet. En als je initiatiefnemer A mee hebt, volgt B vaak vanzelf. Dat maakt het voor ons als kleine gemeente makkelijker om snel en concrete stappen te zetten.”
Samenwerken met marktpartijen
Fijnaart werkt in de uitvoering nauw samen met onder andere projectontwikkelaar Rialto en Jumbo. Zo investeert Jumbo in de verplaatsing van de supermarkt naar het Dijkplein en is Rialto verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de ruimtelijke inpassing van de supermarkt in het bredere centrumgebied. “Als overheid moet je soms als eerste het initiatief nemen en niet wachten tot de markt in beweging komt,” zegt Quispel. “Doordat wij vertrouwen toonden naar de marktpartijen en zelf ook flink investeren in de openbare ruimte, zie je dat de marktpartijen bereid zijn om risico te nemen. Daarbij werken we op basis van heel heldere afspraken. Dat vooraf goed contractueel ‘oppennen’, is de basis voor het hele samenwerkings- en een soepel uitvoeringsproces.”
Tips voor andere gemeenten
Wat kunnen andere gemeenten meenemen uit de aanpak in Fijnaart?
Begin met een duidelijke visie
“Er is in Fijnaart veel tijd gestoken in het vaststellen van wat de stip op de horizon moet zijn. Dat betaalt zich uit, ook als het even lastig wordt.”
Gebruik je schaal als voordeel
“Door de compacte omvang kun je als kleine gemeente sneller schakelen en integrale keuzes maken.”
Verbind wonen, ontmoeten, winkelen en verkeer
“Als functies elkaar versterken, krijg je een levendig centrum.”