Formule Franeker: verleidt, verbindt, verander
Wat als je durft te kiezen voor maatwerk, ondersteuning en samenwerking
Formule Franeker: verleidt, verbindt, verander
Wat als je durft te kiezen voor maatwerk, ondersteuning en samenwerking.
Weten waar je kracht ligt, maar ook wanneer je hulp nodig hebt: dat is de succesformule van Franeker. De kleine gemeente werkt intensief samen met ondernemers, instellingen en adviseurs om het beste uit zichzelf te halen.
Franeker vormt samen met veertig dorpen het centrum van de uitgestrekte plattelandsgemeente Waadhoeke. In Franeker wonen zo'n 13.000 mensen. De ambities zijn groot, de ambtelijke organisatie klein.
Werelderfgoed
Peter van der Ploeg is vanuit binnenstadmanagement en als programmamanager voor de Omgevingswet nauw bij de herontwikkeling betrokken: “Franeker vervult een belangrijke regiofunctie op het gebied van winkels, zorg en onderwijs.” Ook toeristen komen er graag: voor rust, ruimte en recreatie. Bert Kroese, adviseur Economische Zaken: “In de oude universiteitsgebouwen van Franeker (ooit de tweede universiteit van Nederland) organiseert men nu lezingen. Jaarlijks vindt hier de PC-kaatswedstrijd plaats op het heilige gras van Sjûkelân, en ook ons planetarium is een trekpleister.”
Het Eise Eisinga Planetarium verkreeg in 2024 de UNESCO Werelderfgoedstatus. Sindsdien verdubbelden de bezoekersaantallen. Kroese: “Omdat we te weinig overnachtingsfaciliteiten hebben, wijken bezoekers uit naar Harlingen of Leeuwarden. We zien natuurlijk liever dat ze in Franeker logeren, eten en winkelen.”
Verleiden, verbinden, veranderen
Met de actualisatie van de binnenstadvisie in 2023 zette Franeker een heldere strategie neer: “We willen bezoekers verleiden langer te blijven, we verbinden partijen in de stad, we veranderen waar nodig functies. En we zorgen dat het vastgoed aansluit op die koers,” licht Van der Ploeg toe. De visie is samen met lokale ondernemers en bewoners opgesteld. De ontwikkeling van de binnenstad wordt dan ook niet top-down opgelegd, maar uitgevoerd vanuit lokaal ondernemerschap en gemeenschapsvertrouwen.
Subsidie dankzij ondernemers
Inmiddels zijn diverse projecten gestart: een stadshotel, de nieuwe supermarkt met appartementen en herontwikkeling van de stadsentrees. Dankzij de Impulsaanpak winkelgebieden leiden de plannen samen tot een investering van zo’n twintig miljoen euro, deels vanuit de markt, deels vanuit de gemeente.
“Zonder die subsidie was dit nooit gelukt,” stelt Kroese. “Deze IW-bijdrage maakt een grotere beweging mogelijk: precies wat een kleine stad soms nodig heeft.” Het initiatief voor de subsidieaanvraag kwam vanuit de ondernemers zelf. “Zij zeiden: wij willen wel investeren, maar kunnen jullie die subsidie aanvragen? Zo is het balletje gaan rollen.”
Faciliteren op maat
De gemeente kiest bewust een faciliterende rol. “We zijn een kleine organisatie met een bijbehorende begroting,” zegt Kroese. “Wat we wél kunnen doen, is ruimte maken voor goede plannen. Die zit vooral in flexibiliteit binnen het ruimtelijk beleid. Als een initiatief niet binnen het bestemmingsplan past, maar kwalitatief iets toevoegt aan onze stad, dan kijken we hoe we dat tóch mogelijk kunnen maken.”
Ook bij herontwikkeling van panden benut de gemeente deze sturingsmogelijkheid: wie iets wil realiseren, wordt uitgenodigd om ook te investeren in uitstraling en ruimtelijke kwaliteit. “We kunnen een ondernemer nu vragen: als je toch verbouwt, wil je dan ook de gevel aanpakken? Lokale ondernemers hebben hart voor de stad, ze willen meedenken en meebewegen. Zodra iemand van buiten komt met een puur financieel motief, kan de kwaliteit onder druk komen te staan. Dan trappen wij meteen op de rem,” vertelt Kroese trots. ▼
Peter van der Ploeg Binnenstadmanagement en programmamanager Omgevingswet
Bert Kroese Accountmanager / Beleidsadviseur Economische Zaken
Kleinschalig
Van der Ploeg: “We doen geen grootschalige herontwikkeling van hele straten, maar werken pand voor pand, blok voor blok.” Het vormt de basis voor de ‘typisch Franeker’-formule: kleine schaal, lokale betrokkenheid, korte lijnen en kwaliteit voorop. Ook het compacte karakter van de binnenstad draagt bij aan die formule. “Als je het planetarium bezoekt, kun je binnen een uur de hele stad ontdekken. Alles ligt op loopafstand en toeristen combineren vaak verschillende locaties.” De verbinding tussen gemeente, instellingen en ondernemers is daarom essentieel. “Als één schakel in deze keten wegvalt, verliest het centrum aantrekkingskracht. Maar juist doordat we elkaar goed kennen en samenwerken, houden we oog voor het gezamenlijke belang.”
Lokaal regie houden
Franeker heeft daarnaast een vastgoedcommissie ingesteld die leegstaande panden inventariseert. Een binnenstadmanager, opererend als verbinder tussen ondernemers en overheid, stuurt op hergebruik. “Die persoon is de spin in het web. Als iemand zegt: ik wil iets met een pand, dan zorgt hij dat de juiste mensen aan tafel komen,” aldus Van der Ploeg. Dat model werkt: leegstand is beperkt en wordt actief tegengegaan door winkelruimte aan de randen van het centrum te transformeren naar wonen.
Geleerde lessen
Hun belangrijkste tip: “Zorg dat je weet wat je wilt met je binnenstad. Die fundering onder je beleid heb je nodig om richting te geven én om externe middelen zoals subsidies, binnen te halen.”
Daarnaast adviseren ze tijdig externe expertise in te schakelen. “Veel trajecten zijn juridisch en technisch zo ingewikkeld; dat kun je als kleine gemeente vaak niet zelfstandig aan. Voor onze organisatie is dat veel werk. Ook de uitvoering van gelabelde subsidies, waarbij elke euro gekoppeld is aan een specifiek project, vraagt veel capaciteit.”
Toch laat Franeker vooral zien hoe kleinere gemeentes grote ambities waarmaken. “Organiseer kennis, verantwoordelijkheid en samenwerking. Zorg dat je je kaders op orde hebt, ken je sterke en zwakke punten, en werk met mensen die je vertrouwt en verder helpen. Dan kun je ook met beperkte middelen een groot verschil maken.”
Top 5 lessen uit Franeker
Start met een gedragen visie
Een gedragen binnenstadvisie is essentieel. Het geeft richting aan keuzes en legitimeert het aantrekken van subsidies en partners. Want: geen visie, geen slagkracht.
Zet in op lokale betrokkenheid
Werk met lokale ondernemers en bewoners die hart hebben voor de stad. Zij denken mee, investeren in kwaliteit en zorgen voor draagvlak. Van onderaf aan de slag werkt beter dan top-down.
Faciliteer op maat
Als kleine gemeente hoef je niet zelf te investeren, maar kun je ruimte maken: met maatwerk in bestemmingsplannen, flexibele procedures en strategische begeleiding van initiatieven.
Haal specialistische kennis tijdig naar binnen
Subsidietrajecten zijn complex en juridisch zwaar. Schakel vroegtijdig externe experts in, anders loop je kansen mis of raak je intern overbelast.
Ontwikkel vanuit de juiste schaal
Start geen grootse projecten, maar begin met realistische stappen: “Pand voor pand, blok voor blok.” Kies een benadering die past bij de schaal van je gemeente, en zorg voor zichtbaar resultaat.