Net ten oosten van de Friese meren, middenin het karakteristieke Friese veenweidegebied, ligt Heerenveen. De vierde plaats van de provincie telt circa 30.000 inwoners. Winkelleegstand en een nijpend woningtekort zijn ook hier vraagstukken waarmee de gemeente worstelt – en waarvoor eind 2019 een aanpak op tafel kwam. Hoe kwam die tot stand en wat houden de plannen concreet in? En hoe draagt de Impulsaanpak winkelgebieden bij aan dit project?
Met befaamde faciliteiten zoals schaatsstadion Thialf en het Abe Lenstra stadion van de betaald voetbalclub, profileert Heerenveen zichzelf al decennia als een echte sportstad. Lang stond de plaats ook bekend om het sfeervolle centrum met talrijke winkels. Het totale winkelvloeroppervlak was in 2019 maar liefst 92.000 m2, waarvan 40.000 in het centrum. Om diverse redenen daalde de levendigheid in het centrum en groeide de leegstand van retail en commerciële ruimtes (met name kantoren).
Diverse problemen, één project
De voornaamste oorzaak was de enorme verschuiving naar online retail, waardoor met name tijdens de coronacrisis de concurrentiepositie van fysieke winkels verzwakte. De oostzijde van het centrum bleek in het bijzonder onaantrekkelijk winkelgebied – met name door leegstand, veroudering, verstening en niet-ideale looproutes. In datzelfde centrum zocht de Albert Heijn naar een nieuwe locatie met meer bevoorradingsruimte en parkeerfaciliteiten. Daarbij zat de gemeente met een vergroeningsopgave en met een toenemend woningtekort in het centrum. De diverse problemen versterkten elkaar en schaadden het functioneren van het centrum steeds sterker. Toen woningbouwvereniging WoonFriesland zich met plannen voor een woontoren in het oude postkantoor meldde, besloot de gemeente alle problemen in één project aan te pakken.
Centrumvisie: houvast en richting
Overleg, draagvlak en samenwerking stonden daarbij direct centraal: onder de noemer G1000Heerenveen ging de gemeente met meer dan vierhonderd inwoners en ondernemers om tafel om in overleg te bepalen hoe het Heerenveense centrum te verbeteren was en ‘toekomstklaar’ gemaakt kon worden. Ondernemers uit de stad, buurtbewoners van het centrum, vastgoedeigenaren en -gebruikers bogen zich in een apart comité (G20) over hetzelfde vraagstuk. De gecombineerde ideeën leidden in december 2019 tot de zogenaamde centrumvisie, die sindsdien als een kapstok voor alle plannen fungeert. De inzet ervan is een gastvrij en sfeervol centrum waar bezoekers vaker komen en langer blijven. De visie geeft niet alleen houvast richting de overheid, maar ook richting, vertrouwen en duidelijkheid voor marktpartijen.
Groener en compacter centrum
Samen met adviesbureau HCO B.V. en WoonFriesland kwam de gemeente tot een serie maatregelen om het oostelijke deel van het kernwinkelgebied van Heerenveen groener, veiliger en daarmee aantrekkelijker te maken. Inzet is een compacter centrum met voorzieningen dicht bij elkaar. Zo krijgt de bibliotheek een nieuwe plek in het hart van het centrum en wordt de parkeerplaats op het Burgemeester Kuperusplein ondergronds uitgebreid, waardoor het totale aantal parkeerplekken op en onder het plein toeneemt van 300 naar 500. Dit houdt nabije winkels goed bereikbaar, maar geeft vooral ruimte om de omliggende parkeerpleinen te vergroenen. In het oude postkantoor komt de eerder genoemde woontoren met 92 nieuwe huurwoningen, met direct daarnaast de nieuwe Albert Heijn. Klimaatadaptatie is een belangrijk aspect van de plannen. Het groene dak van de nieuwe Albert Heijn – een belangrijke publiekstrekker – vergroot bijvoorbeeld niet alleen het woongenot van de omringende bewoners, maar vermindert ook de hittestress.
Tweede aanvraag nodig
Niet geheel onverwacht liep de gemeente bij de kostenberekening van haar plannen vast op de onrendabele top, die zonder extra financiering te hoog bleek. Daarom diende Heerenveen een aanvraag in voor de Impulsaanpak winkelgebieden. Nadat RVO de eerste aanvraag had afgewezen, zocht de gemeente uitleg bij de rijksdienst. Na het advies van RVO diende ze een tweede aanvraag in. Daarin werden de doelmatigheid van de aanpak beter uitgelegd en onderbouwd. Dit keer werd de aanvraag wél goedgekeurd en kon de gemeente alsnog aan de slag. De woontoren is inmiddels in aanbouw en het ontwerp voor de nieuwe Albert Heijn ligt op de tekentafel. De bouw van de nieuwe parkeergarage start waarschijnlijk eind 2024/begin 2025. Daarna verhuist de AH naar haar nieuwe locatie en worden de groenere pleinen opgeleverd. De bouw van de sociale woontoren is inmiddels gestart.
Leerpunten
Dat doorzetten bij de Impulsaanpak winkelgebieden kan lonen, blijkt wel uit dit Heerenveense voorbeeld. Stel jezelf als gemeente na een afwijzing de vraag hoe je plannen alsnog voor subsidie in aanmerking kunnen komen. Schroom niet om hiervoor RVO en ‘ervaren’ gemeenten om advies te vragen. Stel jezelf ook op als ondernemer: durf groot te dromen en overtuig marktpartijen met een plan dat getuigt van lef en visie. Smeed een goed huwelijk met marktpartijen door investeringen en risico’s vanuit gelijkwaardigheid te delen. Houd je plannen wél realistisch en onderschat niet de complexiteit van gebiedstransformaties in steden. Juist in een winkelcentrum komt altijd veel bij elkaar, waarbij de vele (en soms botsende) belangen moeten passen binnen het budget, bouwvereisten en een beperkte ruimte.
Ondersteuning door de Impulsaanpak winkelgebieden
Bij het uitwerken van haar centrumvisie krijgt de gemeente Heerenveen financiële steun van de Impulsaanpak winkelgebieden, een subsidieregeling voor de herstructurering en transformatie van winkelgebieden in gemeenten met veel leegstand in hun binnenstad. Om aanspraak te kunnen maken op de regeling, moeten gemeenten een projectaanvraag indienen. Samen met private investeerders gaan ze een samenwerkingsverband aan, waarna ze zeven jaar de tijd krijgen om hun project af te ronden. Niet alleen gemeenten, maar ook private investeerders en andere partijen kunnen dus van de Impulsaanpak winkelgebieden profiteren.
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) stelt met de Impulsaanpak winkelgebieden 100 miljoen euro beschikbaar, verdeeld over vier openstellingsrondes. De derde ronde start op 24 juni 2023. Ook het delen van kennis en geleerde lessen is onderdeel van de regeling. Einddoel is meer binnenstedelijk winkelgebied met een stevige, sociale en economische basis dat aantrekkelijk is voor bewoners en bezoekers.
Neem voor vragen of opmerkingen contact op via iw@rvo.nl.