Bovenin de provincie Groningen ligt Het Hogeland, een van de meest uitgestrekte en noordelijkste plattelandsgemeenten van Nederland. Uithuizen, een van de grotere plaatsen binnen de gemeente, heeft een belangrijke regionale verzorgingsfunctie. Om die op niveau te houden en de plaats als trekpleister in bredere zin te verbeteren, werkt de gemeente samen met twee lokale supermarkten aan de transformatie van het kernwinkelgebied. De Impulsaanpak Winkelgebieden (IW) ondersteunt de gemeente financieel bij het realiseren van deze plannen.
De relatief jonge gemeente Het Hogeland is net als grote delen van Groningen al decennialang een uitgesproken krimpgebied, mede door de aardbevingen als gevolg van de gaswinning door de NAM. Inwoners gaan voor hun boodschappen, een bezoek aan de bibliotheek of fysiotherapeut naar grotere plaatsen als Uithuizen. Toen rond 2010 de economische crisis Nederland trof en vervolgens ook het online winkelen opkwam, nam de winkelleegstand in Uithuizen snel toe. Zo kwam de verzorgingsfunctie onder druk te staan en dreigden delen van het centrum te verpauperen.
Compacter en aantrekkelijker centrum van Uithuizen
In 2015 greep de toenmalige gemeente Eemsmond in. Met inspraak van bewoners kwam een plan tot stand om de openbare ruimte in het centrum van Uithuizen een impuls te geven en de resterende retail in het kernwinkelgebied compacter en toegankelijker te maken. De aanpak werd gefinancierd door de gemeente en vanaf 2019 ook door het Nationaal Programma Groningen, een rijksregeling voor ‘aardbevingsgemeenten’ die naast een schadevergoeding ook de economische ontwikkeling van Groningen stimuleert. Een kwart van het totale bedrag uit dat programma – een slordige drie miljoen euro – ging naar Uithuizen.
Zichtlijnen herstellen
De gemeente besloot met name de leegstand, geclusterde ligging van supermarkten en het gebrek aan goede zichtlijnen en looproutes in het centrum aan te pakken. Een van de eerste ingrepen was het herstellen van de zichtlijn over het 100 jaar oude gedempte kanaal naar Groningen. De gemeente liet het water weer doortrekken tot aan het centrum en verhuisde daar als nieuwe publiekstrekker de bibliotheek naartoe. Op de oude locatie kwamen levensloopbestendige woningen. Ook de zichtlijn van het Molenerf naar de belangrijkste winkelstraat in het centrum wordt hersteld. Panden aan het erf die nu nog met de rug naar het centrum staan, worden omgedraaid en nieuwe, ruime parkeerplekken aan de ‘polen’ van het centrum moeten de bereikbaarheid verbeteren.
Supermarkten als partners
De geclusterde ligging van supermarkten aan beide ‘polen’ versterkte het probleem van een stil centrum. Mensen deden meestal alleen op één van beide plekken hun boodschappen zonder ook het tussengelegen kernwinkelgebied te bezoeken. Gelukkig had Het Hogeland al sinds de eerste transformatieplannen goed contact met Jumbo en Lidl op het Molenerf en met Albert Heijn aan de Schoolstraat. De drie supermarkten besloten met hun eigen uitbreiding en vernieuwing mee te investeren in de gemeenteplannen. Zo komen vlakbij de Albert Heijn beter bereikbare, ruimere en groenere parkeerplaatsen dankzij een nieuwe toegangsweg.
Subsidie voor retailverhuizing
Einddoel van de grotere en beter bereikbare supermarkten is dat alle retail en horeca in het kernwinkelgebied meeprofiteert. Mensen worden verleid om voortaan na hun boodschappen ook een terrasje te pakken aan de Blink of in de winkelstraat, of om nog even te gaan shoppen. In de verdere strijd tegen leegstand in het centrum heeft de gemeente een speciale subsidieregeling in het leven geroepen voor ondernemers die hun winkel naar het kernwinkelgebied willen verhuizen. De gemeente stelde ook een subsidie van 1,1 miljoen euro beschikbaar voor bestaande winkels in het centrum die hun gevel en/of winkelruimte willen opknappen.
Rol Impulsaanpak Winkelgebieden
Prijsstijgingen in de bouw dreigden ook in Uithuizen tot vertraging te leiden, al was de financiering voor alle plannen grotendeels op orde. Dankzij de IW-subsidie bleef die vertraging uit en kreeg het kernwinkelgebied zelfs een extra kwaliteitsimpuls. Verreweg het grootste deel van de subsidie komt ten goede aan het verbeteren van de infraplannen. Parkeerplaatsen, wegen en pleinen worden uniformer, groener en krijgen hoogwaardige bestrating. Het Hogeland is verheugd dat bewoners de plannen op inloopavonden laaiend enthousiast hebben ontvangen en dat het sentiment in Uithuizen merkbaar aan het omslaan is.
Vertrekpunt voor doorontwikkeling
De transformatie van het Uithuizense kernwinkelgebied is voor Het Hogeland een kwestie van investeren en anticiperen. De gemeente voorziet na tientallen jaren van krimp weer een flinke groei omdat in de nabijgelegen Eemshaven binnenkort groen stroom aan land komt. Dat gaat de bedrijvigheid enorm stimuleren en dus ook werknemers trekken die ergens zullen moeten wonen en winkelen. Het Hogeland heeft al meer plekken in het centrum in beeld waar het met herstructurering aan de slag wil. Zo is de huidige transformatie een vertrekpunt voor verdere ontwikkeling.
Tips
Voor Het Hogeland bleek de IW hét instrument om het momentum van bestaande plannen vast te houden. Daarin schuilt ook de belangrijkste tip aan andere gemeenten: neem de subsidie niet als vertrekpunt voor plannen, maar als ondersteuning ervan. Een tweede advies is om supermarkten of andere marktpartijen zo vroeg mogelijk bij de planvorming te betrekken. Net als in Het Hogeland kan het zomaar enkele jaren kosten om ze écht bereid te krijgen om mee te investeren. Cruciaal is dat ze inzien hoe ook zij van de plannen profiteren. De derde tip is het benutten van andere subsidies in combinatie met de IW – in Het Hogeland bijvoorbeeld het Nationaal Programma Groningen. Provincies hebben vaak subsidies voor beleidsterreinen waar transformatieplannen aan bijdragen.
Meer informatie
De regeling Impulsaanpak winkelgebieden ondersteunt gemeenten die te kampen hebben met leegstand in de binnenstad. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) stelt met de Impulsaanpak winkelgebieden 100 miljoen euro beschikbaar, verdeeld over vier openstellingsronde. De laatste ronde is van 21 mei tot 1 juli 2024. Einddoel is meer binnenstedelijk winkelgebied met een stevige, sociale en economische basis dat aantrekkelijk is voor bewoners en bezoekers.
Neem voor vragen of opmerkingen contact op via iw@rvo.nl.