De arbeidsproductiviteit in Nederland staat onder druk. Tijdens een bijeenkomst van de Retailagenda werd dit thema van verschillende kanten belicht. Het werd een boeiend blik op cijfers en feiten en vooral ook een uitnodiging tot actie en samenwerking.
Wat de cijfers ons vertellen
Jacques de Win (EZ) trapte af met een scherpe analyse op basis van recente CBS-cijfers. In vijftig jaar tijd is de arbeidsproductiviteit verdubbeld. Maar de groei is gestagneerd. In de afgelopen tien jaar groeide de productiviteit nog maar met 10%. En recent zien we zelfs 1% krimp.
We zijn door de jaren heen wel meer gaan werken, maar niet slimmer. Veel van de groei komt van laagwaardige arbeid, vaak uitgevoerd door arbeidsmigranten. In Europees perspectief bungelt Nederland inmiddels onderaan: slechts vijf landen doen het slechter.
Het kabinet onderkent het probleem en ziet arbeidsproductiviteit als motor voor de economie. Dit geldt niet alleen voor de industrie, waar nu de focus ligt, maar ook in andere sectoren, zoals de retail, liggen kansen. De vraag is dan: waar en hoe kan arbeid in de retail slimmer en productiever worden ingezet?
Wat bedrijven zelf doen
Uit onderzoek blijkt dat 75% van de ondernemers actief probeert de productiviteit te verhogen. Technologie en automatisering staan bovenaan (36%), gevolgd door efficiëntere processen en training van personeel (24%). Toch blijkt personeelstekort de grootste hindernis om groei te realiseren. En dat is niet alleen een kwestie van werven. Een belemmerende factor in de retail is dat er veel kleine bedrijven zijn, dat maakt het lastig om grote stappen te zetten. Ruimte om te investeren in productiviteit ontbreekt vaak. Daarbovenop komt de vergrijzing: van de ondernemers boven de 55 heeft 75% nog geen opvolging geregeld.
Retail in beweging
Marcel Evers van INretail nam ons mee in de cijfers van Retailinsiders. De omzet per FTE is in de retail food en non-food in 2022/2023 fors gestegen, Hieruit blijkt een forse stijging van de arbeidsproductiviteit, vooral bij webshops (55%) en non-food (47%). Maar die groei gaat vrijwel gelijk op met de inflatie (31% tussen 2012 en 2023).
De echte verandering zit in de verschuiving naar online. Daar worden andere eisen gesteld aan personeel, processen en technologie. In de non-food retail zijn de personeelskosten al ruim een decennium gelijk gebleven. Al jaren is bezuinigd op personeel: hetzelfde werk moet met minder mensen gebeuren, vaak staat de ondernemer zelf weer in de winkel. In veel winkels wordt nu gewerkt met een minimale bezetting – een situatie die vraagt om slimme oplossingen. Niet alleen door in te zetten op het trainen en binden van personeel, maar zeker ook op innovatie en technologie.
De kracht van technologie en data
Robert Rooderkerk, expert in Operations Management aan de Rotterdam School of Management, liet zien wat technologie kan betekenen voor de retail.
Rooderkerk benoemde twee routes om de efficiency van een bedrijf te verhogen: enerzijds de arbeidsproductiviteit verhogen door betere besluitvorming en anderzijds slimmer ondernemen met technologie. In beide gevallen is betrouwbare data onmisbaar – denk aan voorraadbeheer, leveringen en personele bezetting. Betere data leidt tot betere beslissingen, mits dit gepaard gaat met goede analytische vaardigeden om inzichten te kunnen destilleren uit de data,
Hij gaf voorbeelden van bedrijven als Coolblue en Picnic, die met data en automatisering hun logistiek en klantprocessen optimaliseren. Zijn boodschap was duidelijk: technologie kan veel opleveren, maar alleen als de basis op orde is.
Meer personeelsuren, meer omzet
Aan de hand van een experiment in West-Europa (uitgevoerd met onderzoekers uit Turkije en de VS) illustreerde hij de invloed van besluitvorming. Daar mocht de voorman/vrouw zelf beslissen om af te schalen. Medewerkers konden konden vrijwillig aangeven of ze langer wilden werken of eerder naar huis. De helft maakte zdaar gebruik van. Tegen de verwachting in bleek dat extra personeelsuren juist voor meer omzet zorgden. Een interessant inzicht, die wel vraagt om een goede organisatie achter de schermen.
De kwaliteit van data en het vermogen om die goed te analyseren zijn bepalend voor succes. Goede analytics maken het mogelijk om processen eerst te beschrijven, daarna te begrijpen, te voorspellen en uiteindelijk te optimaliseren. Generatieve AI (GenAI) kan dit proces versnellen, maar vraagt wel om investeringen in mensen data en systemen.
Rooderkerk pleit ervoor om beide routes te benutten: technologie slim inzetten én beslissingen verbeteren met behulp van data. Daar liggen kansen voor wie bereid is te investeren.
Jongeren klaarstomen voor de retail
Koen den Ouden van ROC Mondriaan benadrukte het belang van goed beroepsonderwijs en de integratie met de markt om jongeren future proof op te leiden. Skills zijn daarbij de sleutel. Bij ROC Mondraai speelt 75% van het lesprogramma zich buiten school af. Via regionale clusters worden praktijkgericht onderwijs en innovatie gestimuleerd. Deze publiek-private samenwerking bevordert niet alleen relevante vaardigheden, maar betrekt jongeren ook actief bij sectorvernieuwing. Het mbo fungeert hierbij als spil.
Hij noemde inspirerende voorbeelden van hybride leeromgevingen, zoals The Mall of het Netherlands, waar studenten het vak leren. Ook met C&A worden gesprekken gevoerd over een hybride klaslokaal. Zo ontstaat er een snellere verbinding tussen onderwijs en praktijk – essentieel om jongeren te binden én voor te bereiden op een snel veranderende arbeidsmarkt. De imagocampagne die INretail ontwikkelt helpt daarbij om het positief beeld van een carrière in de retail te versterken. De oproep die Koen doet is helder: investeer in skillsontwikkeling, versterk structurele samenwerking en geef jongeren een stem in de toekomst van retail.
Samenwerken voor regionale kracht
Thierry van der Weide van de Vereniging Ondernemend Waterland (VOWA) pleitte voor sterke netwerken tussen onderwijs, ondernemers en overheid. VOWA speelt een centrale rol om deze samenwerkingen tot stand te brengen. Dit is essentieel is voor de economische vitaliteit van de regio Waterland. Door het instellen van zogenaamde Sectortafels zijn regionale samenwerkingsverbanden gerealiseerd, waarin onderwijs, bedrijfsleven en overheid gezamenlijk werken aan de toekomst van een specifieke sector. Praktische thema’s zoals uitwisseling van personeel, vraagbundeling en ontwikkeling van nieuw opleidingsaanbod komen aan bod. Samenwerkingen als deze brengen innovaties en beterde bedrijfsprestaties, waardoor de regio aantrekkelijk blijft voor zowel bestaande als nieuwe ondernemingen. Thierry benadrukte de rol van initiatieven zoals ‘Waterland werkt’ op 5 oktober, waar bedrijven laten zien hoe werk écht werkt. Een mooie kans om jongeren en werkzoekenden te inspireren.
De rol van gemeenten
Tot slot zoomde Michelle de Vries van de VNG in op de rol van gemeenten in de arbeidsmarkt. Human Capital is bij VNG een sociaal-economisch speerpunt. Ze schetste hoe arbeidskrapte inmiddels een structureel probleem is, met serieuze impact op onze welvaart en concurrentiepositie van Nederland.
Het raakt niet alleen retailers, maar heeft ook impact op de economie in steden, regio’s en raakt zo dus ook het publieke domein. Michelle riep op om in te zetten op onderwijs, training en het stimuleren van ondernemerschap, vooral binnen het mkb. Alleen zo kunnen we bouwen aan een dynamische arbeidsmarkt die meebeweegt met de tijd.
De gezamenlijk opgave ligt erin dat we vanuit de Retailagenda verbinding maken op het brede welvaartsperspectief waar lokale overheden aan werken, bijdragen aan de regionale arbeidsmarktanalyses van de regio’s en aanhaken op de nieuwe infrastructuur voor verdere samenwerking.
Slotgedachte
Door technologie slim in te zetten, talent te ontwikkelen en samen te werken, kunnen we de trend keren. Arbeidsproductiviteit is geen doel op zich, maar een middel om mensen en bedrijven vooruit te helpen. De retail heeft genoeg potentieel – nu is het tijd om dat te verzilveren.