Met zijn meer dan duizend monumenten en talrijke grachten en bruggen is het historisch centrum van Alkmaar al decennialang een magneet voor dagjesmensen. In 2004 bestond de stad 750 jaar. Cultureel vermaak biedt Alkmaar onder meer met zijn jaarlijkse kaasmarkt, die van begin april tot eind september elke vrijdagochtend op het Waagplein plaatsvindt. Maar naast alle pracht en praal zijn woningbouw, klimaatadaptatie en winkelleegstand zorgenkindjes van de gemeente die om een plan van aanpak vragen. Daarin speelt de Impulsaanpak winkelgebieden een belangrijke rol.
Grote en bekende winkelketens waren jarenlang belangrijke publiekstrekkers voor Alkmaar, dat nauwelijks ‘concurrentie’ van andere winkelsteden in de directe omgeving heeft. Maar toen V&D in 2016 failliet ging en vijf jaar later ook de Primark uit de stad besloot te vertrekken, raakte het westelijk deel van de Laat – de tweede winkelstraat van de stad – definitief in verval en nam de leegstand steeds verder toe. Dit had ook zijn weerslag op de charmante steegjes vol boetiekjes en kleinschalige horeca die de Laat en de parallel daaraan lopende Langestraat met elkaar verbinden. Het afnemende winkelpubliek drukte in deze ‘Prachtstraatjes’ van Alkmaar flink op de sfeer.
Inspraak voor nieuw ontwerp
Om deze teneur te doorbreken, boog de gemeente zich over een nieuw ontwerp samen met het Alkmaars Bolwerk – de belangenvereniging voor winkeliers, (horeca)ondernemers en vastgoedeigenaren in de binnenstad. Maar liefst 1300 Alkmaarders reageerden op het concept ontwerp, waarna nog diverse participatiemomenten volgden. Het definitieve voorstel werd in 2021 voorgelegd aan de gemeenteraad. Doel van het ontwerp is een binnenstad die primair als ‘verblijfsruimte’ dient voor bewoners, dagjesmensen en winkelpubliek. Fietsers kunnen tijdens kernwinkeltijden niet meer door de grote winkelstraten, terwijl bevoorradingsverkeer op de Laat-west alleen nog tot de uiteindes van de straten kan komen.
Panden slopen én transformeren
Met het oog op een compacter en gemengder kernwinkelgebied laat de gemeente flink wat winkelmeters verdwijnen. Bijvoorbeeld door de sloop van het voormalige Primarkpand en de transformatie van het oude V&D-gebouw, waarvoor op beide plekken een mix van wonen en retail in de plaats komt. Wonen krijgt vooral plek op de bovenverdiepingen van winkelpanden. Binnen het kernwinkelgebied geeft de gemeente in de plint van panden alleen ruimte aan publieke functies, zoals winkels, dienstverlening of ambachten zoals schoenmakers. Buiten het kerngebied, bijvoorbeeld in de Laat-oost, stimuleert en faciliteert de gemeente een mix van wonen en bestemmingen in de plint.
Gecombineerde subsidies
Het vele groen in het nieuwe ontwerp oogt niet alleen fraai, maar vergroot ook het woon- en verblijfplezier door het tegengaan van hittestress. Dat klimaatadaptatie in Alkmaar een urgente kwestie is, bleek wel toen de binnenstad in de zomer van 2021 door een gebrekkige wateropvang- en afvoer blank kwam te staan na hevige buien. In de Laat-west liet de gemeente daarom al snel het riool aanpassen – een maatregel waarvoor de gemeente bij het Rijk een aparte bijdrage aanvroeg via de Impulsregeling klimaatadaptatie. Voor de realisatie van het bovengrondse ontwerp in de straat en de rest van het zogenoemde ‘winkelrondje’, diende de gemeente een aparte aanvraag in via de Impulsaanpak winkelgebieden (IW).
Lastige marktomstandigheden
Net als in heel Nederland zitten de Alkmaarse plannen momenteel in een ‘stroeve’ fase door de lastige marktomstandigheden, met voorzichtige investeerders en prijsstijgingen als gevolg. De gemeente heeft de sloop- en bouwvergunning voor de voormalige Primark afgegeven, maar de transformatie van het oude V&D-gebouw wordt aangepast aan de nieuwe marktomstandigheden. Ondanks de gestegen kosten zet de gemeente zelf in op verdere vergroening van de binnenstad ter versterking van verblijfsklimaat en klimaatadaptatie. De winkelstraat waarvoor Alkmaar de IW-subsidie kreeg, is op 1 juli 2023 . officieel geopend. De verbouwing van het Primark- en V&D-pand begint waarschijnlijk dit najaar.
Tips voor andere gemeenten
Uit de Alkmaarse aanpak volgen diverse lessen voor andere gemeentes die hun binnenstad willen transformeren. Zo blijkt ook hier weer dat alles begint met een heldere visie op het kernwinkelgebied. Bij voorkeur maak je zo’n plan als gemeente samen met ondernemers en pandeigenaren en blijf je ook bij de planvorming én uitvoering met ze in gesprek. De tweede les is dat een visie alleen niet veel brengt; een bestemmingsplan is cruciaal om ondernemers en investeerders daadwerkelijk mee te krijgen. Alkmaar kiest in een nieuw bestemmingsplan bijvoorbeeld expliciet voor het clusteren van detailhandel, om zo passantenstromen te bundelen. De nieuwe, klimaatadaptieve ondergrond van de Laat bekostigde Alkmaar met een aparte subsidie voor klimaatmaatregelen, zodat de IW puur en alleen het bovengrondse deel diende.
KADER
Ondersteuning door de Impulsaanpak winkelgebieden
De financiële steun van de Impulsaanpak winkelgebieden die gemeente Alkmaar krijgt is een subsidieregeling voor de herstructurering en transformatie van winkelgebieden in gemeenten die te maken hebben met veel leegstand in hun binnenstad. Om aanspraak te kunnen maken op de regeling, moeten gemeenten een projectaanvraag indienen. Een belangrijke voorwaarde is dat de gemeente samen met tenminste twee private investeerders een samenwerkingsverband aangaat, waarna ze zeven jaar de tijd krijgen om hun project af te ronden. Niet alleen gemeenten, maar ook private investeerders en andere partijen kunnen dus van de Impulsaanpak winkelgebieden profiteren.
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) stelt met de Impulsaanpak winkelgebieden 100 miljoen euro beschikbaar, verdeeld over vier openstellingsrondes. Ook het delen van kennis en geleerde lessen is onderdeel van de regeling. Einddoel is meer binnenstedelijk winkelgebied met een stevige, sociale en economische basis dat aantrekkelijk is voor bewoners en bezoekers.
Neem voor vragen of opmerkingen contact op via iw@rvo.nl.