Tijdens de hoogtijdagen van de mijnbouw vormde Geleen het middelpunt van de regio in het Zuiden van Limburg. Nu, na achtereenvolgens de mijnsluiting, de economische malaise en de coronacrisis, is het een stad met een centrum in verval. Op zoek naar nieuw elan en met hulp van de Impulsaanpak winkelgebieden ontstond een unieke samenwerking tussen gemeente, industrie en innovatieve partners.
De cijfers liegen er niet om. In mei 2022 stonden maar liefst 90 van de 304 winkelpanden in het centrum van Geleen leeg. Daarmee staat de gemeente in de top 3 van hoogste winkelleegstand in Nederland. Dat moet anders. Op vastgoedbeurs PROVADA vertelden wethouder Leon Geilen van Sittard-Geleen, Leon Klinkers van Stadslab Sittard Geleen en directeur Business Development & Marketing Frank Schaap van industriecomplex Chemelot over hun unieke propositie: van leegstand naar experience center.
Negatieve spiraal ombuigen
Wethouder Leon Geilen trapt af: “Geleen centrum is vanaf het begin van de vorige eeuw gestaag gegroeid door verbondenheid met de industrie. Met de sluiting van de kolenmijnen verdween die band en bleek het centrum van Geleen te weinig eigenstandige kracht te hebben. De gemeente kon die negatieve spiraal ondanks meerdere investeringen niet stoppen. De gemeentelijke herindeling in 2001 zorgde onbedoeld voor een extra uitdaging. Er ontstonden twee centra: Sittard en Geleen. Begin jaren 2000 zijn veel winkelpanden gesloopt en nieuw gebouwd, maar door de economische crisis in 2008 kwam weinig terecht van herstel. Een nieuwe aanpak was nodig. Voor een transformatie van het centrum zijn we teruggegaan naar de basis, de verwevenheid met de industrie. Want de industrie is door het sluiten van de mijnen wel veranderd, maar nooit verdwenen. Op slechts 100 meter van de stadsgrens ligt Chemelot, een petrochemische gigant met 120 verschillende bedrijven waarvan een aantal, zoals DSM, tot de wereldtop behoren. Bij Chemelot werken nu nog altijd enkele duizenden mensen die in Geleen wonen. Die verbondenheid en betrokkenheid, de kennis en de gedeelde visie die gemeente en industrie hebben op duurzaamheid, circulariteit en energie vormen de basis voor de nieuwe plannen.”
Innovatie van Chemelot naar het stadscentrum brengen
Leon Klinkers van Stadslab Sittard Geleen: “We hoorden van de Impulsaanpak winkelgebieden en dachten meteen: daar liggen kansen voor Geleen, mits we met een innovatief plan komen.” Het Stadslab heeft als doel complexe maatschappelijke uitdagingen oppakken en ombuigen tot kansen. Zo is de organisatie ook bij dit project betrokken geraakt. “De gemeente had net haar toekomstvisie opgesteld met daarin veel aandacht voor de circulaire economie. De gemeente wilde bovendien meer van buiten naar binnen opereren. Als Stadslab hebben we vervolgens gekeken naar al eerder gemaakte ontwikkelingsplannen met als doel een rode draad te vinden. Daar zat een bijzonder, prijswinnend plan tussen: het ‘verspreide paleis’. Het schetst het beeld van Geleen als symbiose tussen industriepark en stad, een metafoor om in stad en centrum stedelijke en industriële functies te spreiden. Geleen is ooit ontstaan uit een industriële behoefte. Die industrie heeft zich van mijnbouw, via chemie naar een circulaire economie ontwikkeld. En juist dáár zien we kansen. We willen als gemeente naar een centrum toe waar je overal ziet en voelt wat circulariteit eigenlijk is. Je moet het kunnen proeven in restaurants, zien in winkels en erover leren in een experience center. Chemelot is toevallig een van de grootste innovators op dat gebied. Het zou een gemiste kans als we niet gebruik maken van hun kennis en expertise.”
De stad als circulaire experience
Frank Schaap van Chemelot: “Bij Chemelot maken we 7,5 miljard kilo product. Denk aan onderdelen van auto’s, speelgoed en bouwmateriaal. Gemiddeld staat in en voor elk huis in Nederland zo’n 400 kilo product dat z’n oorsprong bij ons heeft. Chemelot telt nu 200 bedrijven waarvan heel veel start-ups. Vroeger waren bedrijven als vanzelfsprekend verbonden met de bevolking en directe omgeving. Nu hebben ze vaak hun hoofdkantoor ergens anders in de wereld. Die afstand willen we verkleinen. Bovendien staat de chemische sector als zeer vervuilend bekend, Tata Steel in IJmuiden is daar een goed voorbeeld van. Maar dat is bij ons al lang niet meer zo: Chemelot wil als eerste chemielocatie in Europa volledig klimaatneutraal zijn. Zo willen we bijvoorbeeld afval op een slimme manier inzetten.”
“Om de afstand tussen ons en bewoners te overbruggen willen we eerst de onwetendheid weg nemen. Dat doen we sinds 2022 met tweewekelijkse bustours, waarin we ons park en onze activiteiten laten zien. Die zijn enorm populair. Daarnaast gaan we een experience center in het centrum van Geleen openen. Dit centrum fungeert vooral als een informatieve ontmoetingsplek waar iedereen dagelijks terecht kan. Met een permanente, interactieve tentoonstelling betrekken we bezoekers en inwoners bij ons verleden, heden en toekomst, maar ook bij de circulaire en duurzame visie van de stad. Streven is om hiermee een nieuwe generatie kenniswerkers aan te trekken, die van vitaal belang zijn voor de groei van Chemelot. Bovendien zal het ook nieuwe ondernemers aantrekken die opereren vanuit circulaire of duurzaamheidsmodellen. Plan is om de bustours in de toekomst vanuit het experience center te laten starten. Zo kunnen we samen, op basis van gelijkwaardigheid, Geleen transformeren in een plek waar iedereen die duurzaamheid en goede energie kan ervaren.”
Achtergrondinformatie: project in een notendop:
Het projectgebied waar Sittard-Geleen subsidie voor ontvangt, biedt ruimte voor (jonge) mensen en combinaties van functies van wonen, ondernemen en recreëren die nu nog niet bestaan in de regio. De gemeente wil zo een broedplaats creëren waar maatschappelijke innovaties worden ontwikkeld voor een samenleving zonder fossiele brandstoffen en afval. Concrete plannen:
- 446 m2 winkelvloeroppervlak krijgt andere bestemming voor een compacter kernwinkelgebied.
- Door verplaatsing van winkels naar het hart van het kernwinkelgebied vermindert leegstand met 600m2.
- 092 m2 vloeroppervlak voor nieuwe bedrijvigheid en activiteiten van de broedplaats circulaire samenleving.
- Nieuwe woningbouw: 10 stadswoningen in midden-, 40 stadsappartementen in lagere en middensegment.
- Bestaande bouw dat blijft wordt gerenoveerd en zoveel mogelijk klimaatneutraal gemaakt.
Brightlands Chemelot Campus, Chemelot, Stadslabs Sittard Geleen, ZOwonen en de gemeente Sittard-Geleen zetten zich hiervoor in. De regeling Impulsaanpak winkelgebieden stelt € 2,2 miljoen beschikbaar.
Ondersteuning door de Impulsaanpak winkelgebieden
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) stelt met de Impulsaanpak winkelgebieden 100 miljoen euro beschikbaar, verdeeld over vier openstellingsrondes. Ook het delen van kennis en geleerde lessen is onderdeel van de regeling. Einddoel is meer binnenstedelijk winkelgebied met een stevige, sociale en economische basis dat aantrekkelijk is voor bewoners en bezoekers.
Gaat uw gemeente een winkel-of kerngebied herstructureren en transformeren in een samenwerkingsverband met private partijen? Dan kunt hiervoor financiële ondersteuning aanvragen via de Specifieke uitkering Impulsaanpak winkelgebieden. Kijk hier voor meer informatie. Neem voor vragen of opmerkingen contact op via iw@rvo.nl.